Ο Semyon Bychkov στη Νέα Υόρκη

Ο γεννημένος στο Leningrad (τώρα και πάλι Αγία Πετρούπολη) της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης αρχιμουσικός, διακρίθηκε από πολύ νέος στην πατρίδα του, όταν και απέσπασε σε ηλικία 20 μόλις ετών το βραβείο του διαγωνισμού διεύθυνσης ορχήστρας Rachmaninov. Όμως δεν του επετράπη, όπως όριζε ο κανονισμός του βραβείου, να διευθύνει την, απαράμιλλη τότε (ακόμα συγκαταλέγεται στις κορυφαίες ορχήστρες του κόσμου), Φιλαρμονική Ορχήστρα της πόλης. Η, με υποψία αντισημιτισμού, άρνηση αυτή, είχε ως αποτέλεσμα να οδηγήσει τον Bychkov να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Έχοντας το προνόμιο να είναι φορέας και της σοβιετικής μουσικής κληρονομιάς (μεταξύ άλλων μαθητής του Ilya Musin στο Κονσερβατόριο του Leningrad) του ο Bychkov απόλαυσε επιπλέον τους καρπούς και της δυτικής μουσικής παιδείας, αρχικά στη Νέα Υόρκη και αργότερα στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1980 έχοντας επαφές αλλά και μαθητεία σε μεγάλους αρχιμουσικούς. Έχοντας ήδη ξεκινήσει την καριέρα του στις ηχογραφήσεις και με αρκετές εμπειρίες σε θέσεις δυτικών ορχηστρών, ο Bychkov θα επανέλθει δικαιωμένος ως Πρώτος Επισκέπτης Μαέστρος στην (πλέον) Αγία Πετρούπολη το 1989.

Η ορχήστρα της Δυτικής Γερμανικής Ραδιοφωνίας (WDR) με έδρα την Κολωνία της οποίας ηγείτο από το 1997 ως το 2010 ήταν η πιο μακροχρόνια σταθερή του συνεργασία με πολλές ηχογραφήσεις, με έμφαση, μεταξύ βέβαια πολλών άλλων, σε έργα, μάλιστα και κάποια από τα λιγότερο γνωστά του Richard Strauss καθώς και πολλά από των εικοστό αιώνα. Μια ατμοσφαιρική και ιδιαίτερη ερμηνεία της Verklärte Nacht του Arnold Schönberg στην αίθουσα του Musikverein της Βιέννης ήταν η πρώτη, και δύσκολα αναστρέψιμη εξαιρετική εντύπωση του υπογράφοντος, από τον συγκεκριμένο αρχιμουσικό. Ακολούθησαν πολλές συναυλίες καθώς και η υπέροχη παραγωγή της Δάφνης του Richard Strauss την Κρατική Όπερα της Βιέννης, με την Marjana Lipovšek ηγείται του καστ.

Τακτικός επισκέπτης και της Νέας Υόρκης, ανάμεσα στις πολλές συνεργασίες του με τις κορυφαίες ορχήστρες της Αμερικής, τα τελευταία χρόνια ο Bychkov χάρισε στο μουσικό κοινό της πόλης δύο, τουλάχιστον, αξέχαστες βραδιές. Μια από τις κορυφαίες στιγμές της περσινής σεζόν στο Carnegie Hall ήταν η μαγική επίδοση υπό την ηγεσία του της διάσημης Ορχήστρας Concertgebouw του Άμστερνταμ στην Πέμπτη Συμφωνία του Μάλερ, ενώ η ξεχωριστή επίδοση της ορχήστρας και η ερμηνεία συνολικά της Μητροπολιτικής Όπερας στον Οθέλλο του Βέρντι λίγα χρόνια πριν δημιουργούν την απορία γιατί δεν έχει προσκληθεί από τότε ξανά ο Bychkov για να διευθύνει στη ΜΕΤ.

Και η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης προσκαλεί τακτικά τον Bychkov ο οποίος την οδηγεί πάντα σε κάποιες από τις πιο «μεστές» συναυλίες της σεζόν. Μόνο πέρσι μια ασθένειά του, με κάποιες ανεπιβεβαίωτες φήμες να μιλούν και για κάποιες διαφωνίες του με την ορχήστρα, τον οδήγησαν να ακυρώσει μια συναυλία και να διευθύνει μόνο τη «μισή» δεύτερη. Τίποτα από όλα αυτά πάντως, καμιά σκιά στη σχέση του με την ορχήστρα, η οποία τον καταχειροκρότησε, ήταν εμφανής στις φετινές δύο εμφανίσεις του στο David Geffen Hall του Lincoln Center.

Η πρώτη συναυλία ξεκίνησε με μια πολύ συνεκτική και από πλευράς ήχου και στυλ εξόχως «μπραμσιανή» εκτέλεση της «Τραγικής Εισαγωγής» (Op. 81, 1880).

Ακολούθησε ένα σχετικά σπάνιο στις αίθουσες συναυλιών έργο, το πρώιμο Κοντσέρτο για Πιάνο (σε σολ ελάσσονα, Op. 25, 1831) του Felix Mendelssohn Bartholdy, με σολίστ το Γάλλο πιανίστα Bertrand Chamayou, ο οποίος απέδωσε το έργο με τεχνική επάρκεια, αυτοπεποίθηση και πάθος, απέδωσε όμορφα την ατμόσφαιρα του αργού μέρους, ορισμένες στιγμές ίσως, ιδίως στο πρώτο μέρος, η ερμηνευτική ματιά έμοιαζε να μην είναι να μην είναι αντίστοιχη των πολύ υψηλών ταχυτήτων. Από την πλευρά της ορχήστρας ο Bychkov έδωσε έμφαση στις λεπτομέρειες με ρομαντικό ήχο, ενότητα και ευαισθησία.

Στο δεύτερο μέρος η πιο γνωστή ίσως συμφωνία του Σοστακόβιτς, η Πέμπτη. Και εδώ ο αρχιμουσικός, διευθύνοντας με έντονο πάθος και χωρίς παρτιτούρα οδήγησε τη Φιλαρμονική σε μια πολύ καλή επίδοση με ένταση και συνοχή. Καθηλωτική η ατμόσφαιρα στο τέλος του πρώτου μέρους ενώ στο δεύτερο τονίστηκαν τα σαρκαστικά χαρακτηριστικά της μουσικής, στα οποία αρεσκόταν ήδη από τα πρώιμα έργα του, με πιο χαρακτηριστικό τη «Μύτη», ο συνθέτης και κάθε άλλο παρά διευκόλυναν τη σχέση του με το καθεστώς. Μεγάλες ταχύτητες στο καταιγιστικό τέταρτο μέρος με το κοινό να καταχειροκροτεί τους συντελεστές.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την πρώτη παρουσίαση της Πέμπτης συμφωνίας από τη Φιλαρμονική, στις 15 Ιουνίου του 1941, στο πόντιουμ της ορχήστρας, αρκετά χρόνια πριν αναλάβει τη μουσική της διεύθυνση, στεκόταν ο Δημήτρης Μητρόπουλος.

Η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης αρέσκεται να τονίζει και να τιμά, επανερχόμενη κατά καιρούς στα έργα, την πλούσια ιστορία παραγγελιών νέων έργων μεγάλης κλίμακας της ορχήστρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1962, όταν και η ορχήστρα μετακόμισε από το Carnegie Hall στη σημερινή της έδρα στο Lincoln Center, ο τότε διευθυντής της Leonard Bernstein δεν πρόλαβε να γράψει το έργο που του είχε παραγγείλει η ορχήστρα, αφού όλη τη σεζόν έπρεπε να εμβαθύνει για να διευθύνει άλλα 9 σύγχρονα έργα που είχαν παραγγελθεί.

Semyion Bychkov conducts the New York Philharmonic with Roomful of Teeth at David Geffen Hall, 5/24/18. Photo by Chris Lee
Ο Semyion Bychkov διευθύνει την New York Philharmonic στο David Geffen Hall, 5/24/18. Φωτο: Chris Lee

Το 1967 γιορτάζοντας τα 125 χρόνια της ύπαρξης της, η ορχήστρα παρήγγειλε 16 συνολικά έργα, ανάμεσά της και την «Συμφωνία» του Luciano Berio (1925-2003), η οποία ήταν το πρώτο έργου του δεύτερου φετινού προγράμματος υπό τον Bychkov.

Το έργο, το οποίο ολοκληρώθηκε λίγες μέρες μόλις πριν την πρεμιέρα του στη Νέα Υόρκη στις 10 Οκτωβρίου του 1968 υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη είναι ένα μάλλον ετερόκλητο παλίμψηστο με πέντε μέρη για ορχήστρα και 8 φωνές, το οποίο κατά τα λόγια του δημιουργού του μόνο κατ' αναλογίαν έχει το όνομα «Συμφωνία». Το πέμπτο μέρος προστέθηκε αργότερα. Ο συνθέτης αφιερώνει το έργο στον Μάλερ και προσπαθεί και αυτός, τηρημένων των αναλογιών, να δημιουργήσει έναν «ολόκληρο κόσμο» με πολύ διαφορετικό όμως τρόπο, συνταιριάζοντας και παραλλάσσοντας από τη μία πλευρά αποσπάσματα από μια πλειάδα συνθετών, όπως μεταξύ άλλων οι Brahms, Stravinsky, Berg, Schönberg, Boulez, με πιο έντονη βέβαια και πιο αναγνωρίσιμη την ρητή αναφορά στον ίδιο το Μάλερ, αφού στο τρίτο μέρος (το οποίο ονομάζεται κατά Μάλερ και «με ήσυχη ρέουσα κίνηση-In ruhig fließender Bewegung) παρουσιάζονται αποσπάσματα από τη Δεύτερη συμφωνία του.

Και αν όλη η μουσική παράδοση παρεισφρέει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο έργο μέσω της μουσικής, ο συνθέτης βρίσκει μέσω του κειμένου, που τραγουδιέται, ενίοτε επαγγέλλεται ή και εν είδει κωμωδίας «παίζεται» από τους 8 τραγουδιστές, να χωρέσει στο 35ντάλεπτο έργο μια σειρά μορφές της εποχής του ή των προβληματισμών της εποχής του, κυρίως της δεκαετίας του 1960, την ανθρωπολογία του Claude Lévi-Strauss, τον Martin Luther King (O King, ονομάζεται το δεύτερο, αφιερωμένο σε εκείνον μέρος), τον Samuel Beckett και πολλούς άλλους, με τους σολίστ σε πολλές γλώσσες να αναφέρουν πολλά ετερόκλητα πράγματα, πότε με πόνο, πότε με κραυγές και πότε με ειρωνεία και χιούμορ, με χαρακτηριστικές στο τέλος του τρίτου μέρους τις ευχαριστίες στο μαέστρο: «Thank you Mr. Bychkov». O Bychkov, ένθερμος υποστηρικτής και ερμηνευτής της μουσικής πρωτοπορίας του εικοστού αιώνα, διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον Berio και θεωρεί το έργο σταθμό, για την επιδίωξή του να συμπεριλάβει όλα αυτά τα στοιχεία, οδήγησε την ορχήστρα σε μια έξοχη επίδοση, ενώ άριστοι, ενίοτε και ως ηθοποιοί ήταν οι οκτώ σολίστ του Ensemble "Roomfull of Teeth", το οποίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά με τη Φιλαρμονική. Το, σίγουρα ενδιαφέρον ως πειραματισμός, έργο κατά την ταπεινή μας γνώμη πάντως δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στις υψηλές αξιώσεις που εγείρονται ή έστω υπονοούνται από τη φιλόδοξη σύλληψή του.

Με τη φιλοδοξία της μουσικής αποτύπωσης ενός άλλου κόσμου, του φυσικού αλλά και ανθρώπινου περιβάλλοντος μιας κομβικής για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό περιοχής, η πιο παραδοσιακή και αγαπημένη στις αίθουσες συναυλιών «Συμφωνία των Άλπεων» του Richard Strauss (Op. 64, 1911-1915) έκλεισε με τον καλύτερο τρόπο τις φετινές εμφανίσεις του Semyon Bychkov στη Νέα Υόρκη.