Log in
A+ A A-

Εμείς είμαστε οι άλλοι - Του Χριστόδουλου Αθανασάτου

«Κάποτε, την περίοδο του πολέμου στην Σερβία, ρώτησα έναν Βρετανό δημοσιογράφο: 'Γιατί σε πιάνουν τα κλάματα μόνο για την μάνα και το παιδί της στην Σερβία, αλλά δεν νοιώθεις το ίδιο για τα παιδιά στην Αφρική, που πεθαίνουν κάθε μέρα'. Η απάντηση που μου έδωσε είναι πως ίσως επειδή μπορεί να ταυτιστεί με την Σέρβα μητέρα, αλλά όχι με την Αφρικάνα.»

Η παραπάνω εξιστόρηση ανήκει στον Αρχιμανδρίτη π. Θεμιστοκλή Αδαμόπουλο, επικεφαλής της ελληνορθόδοξης ιεραποστολής στην Σιέρρα Λεόνε. Έναν άνθρωπο τον οποίο, είτε είσαι άθεος, είτε θρησκευόμενος, δεν μπορείς να του προσάψεις ότι κάνει ακτιβισμό από την πολυθρόνα του: Βρίσκεται στην Σιέρρα Λεόνε εδώ και χρόνια, ενώ δεν την εγκατέλειψε ούτε και στο ξέσπασμα του Έμπολα. Καθημερινά, βλέπει παιδιά να αργοπεθαίνουν στους δρόμους, μητέρες να μην μπορούν να τα ταϊσουν, ολόκληρη την οικογένεια να αρρωσταίνει. Εικόνες που ως ένα σημείο μας φαίνονται μακρινές.

Η ιστορία αυτή λοιπόν, με αφορμή και την – στα όρια του κυνισμού – ειλικρινή απάντηση του δημοσιογράφου, ήρθε στο μυαλό μου μετά τις αντιδράσεις που ακολούθησαν την αιματοχυσία στο Παρίσι: Από τα συναισθήματα τα δικά μου μέχρι αυτό που εισέπραττα από τα Social Media. Όταν όλοι, λίγο έως πολύ, βρεθήκαμε νοερά εκεί, εκφραστήκαμε ποικιλοτρόπως, το ζήσαμε σαν να έγινε δίπλα μας. «Γίναμε όλοι Γάλλοι», κατά μια έννοια.

upl56474fd406248

Από την άλλη πλευρά, διάβασα με προσοχή και τοποθετήσεις ανθρώπων που «έσπαγαν» λίγο το πνεύμα «ο εχθρός μας χτύπησε»: Αντιπαρέβαλαν τις σφαγές στη Μέση Ανατολή, τους πρόσφυγες που πνίγονται στην θάλασσα ή ακόμη και ένα – ταυτόχρονο – γεγονός στο Λίβανο με 41 νεκρούς. Αναρτήσεις στην λογική «γιατί δεν νοιώθετε το ίδιο και για αυτούς;». Λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι δεν υπάρχει – φυσιολογικός – άνθρωπος που να μην νοιώθει έστω «γροθιά στο στόμάχι» με όλα αυτά, θα προσπαθήσω να απαντήσω με ερώτηση: Κι αν ο δημοσιογράφος έχει δίκιο;

Η ΤΑΥΤΙΣΗ

Τι εννοούσε λοιπόν ο δημοσιογράφος λέγοντας «μπορώ να ταυτιστώ με την Σέρβα, αλλά με την Αφρικάνα όχι;». Είναι μόνο θέμα χρώματος; Στην προκειμένη περίπτωση, δεν θεωρώ ότι είναι αυτό. Γιατί θα ανταπαντήσω ότι στους Δίδυμους Πύργους, που συγκλόνισαν τότε την Υφήλιο, σκοτώθηκαν και Αφροαμερικανοί. Εχθές, πιθανόν, πέθαναν και έγχρωμοι Γάλλοι. Στη Νέα Υόρκη, που τέθηκε τόσο πολύ η ρατσιστική αντιμετώπιση της Αστυνομίας, ίσως αύριο σκοτωθεί από πυρά κακοποιού ένας Αφροαμερικανός Αστυνομικός: Δεν θα αντιδράσει ο Αλ Σάρμπτον το ίδιο.

Εν προκειμένω, υπάρχουν παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι ο βαθμός ενεργοποίησης των αντανακλαστικών μας έγκειται σε τρεις βασικούς παράγοντες που δεν πρέπει να υποτιμούμε: α) κουλτούρα β) απόσταση γ) συνθήκες. Σε όλα αυτά, προσθέστε έναν παράγοντα – «νυφίτσα» που ενυπάρχει και δρα παντού: την ΕΙΚΟΝΑ. Τον παράγοντα αυτόν ο οποίος, με την βοήθεια της τεχνολογίας, δίνει σάρκα και οστά στο γεγονός και το φέρνει στο σπίτι και το δωμάτιό σου. Όλα αυτά βέβαια, ανάλογα με το πότε και πώς έρχεται:

Α) Ο ΤΖΙΧΑΝΤΙΣΤΗΣ ΤΖΟΝ ΚΑΙ ΟΙ... ΑΛΛΟΙ

Λίγες ώρες πριν από τα γεγονότα της Γαλλίας – συμπτωματικά, όπως προκύπτει μέχρι στιγμής- η αμερικανική πολεμική μηχανή και οι σύμμαχοί της ανακοίνωναν την εξόντωση του «Τζιχαντιστή Τζον», κατά κόσμον Μοχάμαντ Εμουάζι. Ποιος ήταν αυτός ο Εμουάζι, για τους μη μυημένους; Ουδείς άλλος από τον μαυροφορεμένο άνδρα, ο οποίος εμφανιζόταν στα ανατριχιαστικά βίντεο του Ισλαμικού Κράτους να αποκεφαλίζει δυτικούς ομήρους. Πρώτη του εμφάνιση, στον αποκεφαλισμό του Αμερικανού δημοσιογράφου Φόλεϊ, η οποία πάγωσε την Υφήλιο. Η εικόνα με τον άτυχο άνδρα λίγο πριν την εκτέλεσή του, αλλά και το ύφος του «Τζον» - μαζί με την βγαλμένη από ταινία τρόμου χροιά φωνής στο «Here I am Obama» - δεν στοίχειωσε μόνο τους Αμερικανούς, αλλά δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

tzon

Κατόπιν τούτου, ο «Τζον» εκτέλεσε κι άλλα πρόσωπα μπροστά στην κάμερα. Οι Μυστικές Υπηρεσίες έφτασαν στα στοιχεία του. Τα ΜΜΕ ξεκοκκάλισαν το παρελθόν του και το οικογενειακό περιβάλλον του. Έγινε ένας «κακός σταρ». Το σύμβολο των τζιχαντιστών δήμιων. Την ίδια στιγμή βέβαια, κυκλοφόρησαν κι άλλα βίντεο: Ομαδικοί αποκεφαλισμοί ανώνυμων ανθρώπων, Σύριων και Ιρακινών – πιθανόν κάποιων που δεν πρόλαβαν να μπουν στα καράβια των προσφύγων να σωθούν – με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Πρωταγωνιστές, εδώ, κι άλλοι «Τζον»: Ντυμένοι στα μαύρα, με την ίδια ψυχρότητα. Όλοι ίδιοι. Ενδιαφέρθηκε άραγε κανείς να μάθει ποιοι είναι αυτοί; Αν είναι ανώτεροι ή κατώτεροι του Εμουάζι στην ιεραρχία; Ή μήπως αυτός είχε υπερφυσικές δυνάμεις;

parapolloitzon4

Όσο κι αν το βίντεο (και) αυτής της κτηνωδίας δεν αντέχουμε να το δούμε, από αυτό και μόνο το παράδειγμα ίσως νοιώσουμε αυτό που φοβόμαστε να παραδεχτούμε: Δεν ταυτιστήκαμε. Αντίθετα, ο Φόλεϊ, έχει τα χαρακτηριστικά μας: είναι Δυτικός, έχει την οικογένειά του, πήγε σχολείο, σπούδασε, έβγαινε για ποτό το βράδυ, έβλεπε μπάλα (στα αμερικανικά πλαίσια), είχε την φίλη του, τους φίλους του. Δηλαδή, ο «Τζον» και οι συν αυτώ, χτύπησαν την πόρτα μας. Αντί του Φόλεϊ, ίσως ήμασταν εμείς.

tzonfolei

Κατόπιν τούτου λοιπόν, ο προκλητικός Εμουάζι εντοπίστηκε από τις παρακολουθήσεις, στοχεύτηκε και την κατάλληλη στιγμή εξοντώθηκε. «Ένας λιγότερος. Όχι κι άσχημα», που λέει και η γνωστή ατάκα. Αλλά σε καμία περίπτωση, πέρα από ηθική και επικοινωνιακή ικανοποίηση, ο θάνατός του δεν σε απαλλάσει από τον «στρατό των δήμιων». Απόδειξη, οι άλλοι δέκα σαν κι αυτόν που εμφανίστηκαν σε άλλα βίντεο. 

Β) Ο ΑΪΛΑΝ ΚΑΙ ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ

Δεύτερη περίπτωση, αποτελεί η φωτογραφία του νεκρού Αϊλαν από την Συρία. Μια εικόνα που σε λυγίζει το ίδιο, όσες φορές και να την δεις. Που αποτέλεσε ένα βίαιο ξυπνητήρι στους λιγότερο υποψιασμένους ή ακόμη και πηγή έμπνευσης για τον καλλιτεχνικό κόσμο, προκειμένου να εκφραστεί για την Συριακή κρίση. Κάπως έτσι νοιώσαμε στο πετσί μας τι συμβαίνει στην Συρία.

ailan1

Η σκληρή πραγματικότητα βέβαια υπήρχε και πριν τον Αϊλάν. Παιδιά σκοτώνονταν στην Συρία ή πνίγονταν στην Μεσόγειο πολύ πριν το πρόβλημα χτυπήσει – με την σημερινή μορφή του – την πόρτα της Ελλάδας. Μέχρι πρόσφατα το διαβάζαμε ως στατιστική, για περιοχές μακριά από την Ελλάδα. Άλλες φορές βλέπαμε φωτογραφίες νεκρών παιδιών από τον πόλεμο και απλά τις προσπερνούσαμε. Στην προκειμένη περίπτωση όμως, μείναμε εκεί. Ίσως ήταν το τάιμινγκ. Ίσως ήταν η περιοχή στην οποία έγινε, γιατί πλησιάζει τα σύνορά μας.  Ίσως τελικά ήταν και τα εξωτερικά γνωρίσματα του νεκρού παιδιού: Η τοποθέτηση του κορμιού του, τα χαρακτηριστικά του, η μη αλλοίωση της όψης του από κάποιον τραυματισμό. Υποσυνείδητα, με έναν συνδυασμό των παραπάνω, πιθανόν ταυτίσαμε τον Αϊλάν με το παιδί μας – όσοι έχουν – και θορύβησε λίγο παραπάνω.

RFEWR

 

Αυθαίρετη υπερβολή; Πιθανόν. Αλλά υπάρχουν αποχρώσες ενδείξεις: Πόσες αναφορές ως ανεπιθύμητη δέχτηκε η φωτογραφία του Αϊλάν στα Social Media και πόσες των άλλων παιδιών που δημοσιεύθηκαν αργότερα ή είχαν δημοσιευθεί πριν τον Αϊλάν;

Γ) ΔΙΔΥΜΟΙ ΠΥΡΓΟΙ: ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

Το 2001, όταν χτυπήθηκαν οι Δίδυμοι Πύργοι στη Νέα Υόρκη, το διαδίκτυο δεν είχε ούτε την επικοινωνιακή δύναμη, ούτε την τεχνολογική δυνατότητα που έχει σήμερα. Ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, η συντριπτική πλειοψηφία των νοικοκυριών που είχαν σύνδεση (όσα είχαν) είχαν την - ταπεινή και αναλογικά πρωτόγονη – DialUp. Συνεπώς, η ροή της ενημέρωσης διαδικτυακά ήταν περιορισμένη. Παρόλα αυτά, το τρομοκρατικό αυτό χτύπημα μπήκε στα σπίτια μας μέσω της τηλεόρασης. Είδαμε την επίθεση στο Νότιο Πύργο σε ζωντανή αναμετάδοση. Αντιληφθήκαμε το μέγεθος του χτυπήματος. Στην ουσία, ήταν σαν να παρακολουθούμε μια ταινία με εντυπωσιακά οπτικά εφέ χωρίς ξεκάθαρο σενάριο και, το χειρότερο, χωρίς happy end.

twin3

Εδώ υπεισέρχεται και πάλι το στοιχείο του «δυτικού κόσμου». Οι χιλιάδες άνθρωποι που σκοτώθηκαν εκεί είχαν και πάλι μια ρουτίνα περίπου σαν την δική μας. Είχαν περίπου τον ίδιο κώδικα αξιών. Υπήρχαν επίσης 48-50 ελληνικής καταγωγής. Πιθανόν μπορούσαμε να έχουμε και δικούς μας ανθρώπους εκεί κοντά.

didymoi1

Το σημείο εκείνο το έχω επισκεφθεί αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια που διαμένω στη Νέα Υόρκη και ακόμη περισσότερες έχω περάσει από τις παρακείμενες συνοικίες. Για να είμαι ειλικρινής, επειδή, από την μια πλευρά, δεν το είδα από κοντά στην πρότερη μορφή του και, από την άλλη, τα χρόνια έχουν περάσει, δεν ένοιωθα την ίδια «παγωμάρα» με άλλους ανθρώπους. Η «ταύτιση» που αναφέρω ήρθε όταν επισκέφθηκα το Μουσείο του Σημείου Μηδέν.

twin2

Συγκλονιστικότερη στιγμή ήταν όταν – εν μέσω ακουστικών εφέ από τις μεταδόσεις της τρομοκρατικής επίθεσης και μιας αναλόγου ύφους μουσικής – κοιτούσα φωτογραφίες από εκείνες στις στιγμές: Ανθρώπους που έτρεχαν να σωθούν, τα φλεγόμενα κτίρια, περαστικούς που παρακολουθούσαν και τον πανικό που επικράτησε όταν ο πρώτος πύργος κατέρρευσε. Εκεί βίωσα το σοκ: Αναγνώρισα την συνοικία που επισκέφθηκα, το φανάρι που πέρασα, το κτίριο που παρατηρούσα, το μαγαζί που χάζευα. Μέσα σε δευτερόλεπτα, έβαλα τον εαυτό μου στην σκηνή. Άρχισα να αναρωτιέμαι: Αν ήμουν εκεί από πού θα έφευγα; Πού θα έστριβα; Θα προλάβαινα; Πόσο γρήγορα θα μπορούσα να τρέξω; Ταυτίστηκα απόλυτα με ένα περιβάλλον που πλέον γνωρίζω αλλά τότε μου ήταν ξένο.

twintor

 

Αυτό, σε συνδυασμό με τα υπόλoιπα εκθέματα, με έκαναν να νοιώσω όταν βγήκα σαν όλα να έγιναν εκείνη την ώρα. Στην πραγματικότητα, βγήκα πάλι σε έναν κόσμο που κινείται στους ρυθμούς του και το βράδυ κοιμάται ξανά ήσυχος. Έτσι ήσυχος στο τέλος πήγα για ύπνο κι εγώ.

ΑΛΛΑΖΕΙ Η ΖΩΗ ΜΑΣ;

Στη Νέα Υόρκη, το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους επηρέασε βαθιά την ψυχοσύνθεση του κοινού, ενώ αποτέλεσε και την αφορμή για να ενισχυθούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό οι κανόνες ασφαλείας. Τόσο, που αποτελούν πολλές φορές αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης: Από τους τυχαίους και κλιμακούμενους ελέγχους "Stop and Frisk", οι οποίοι δίνουν την δυνατότητα στον Αστυνομικό να ελέγχει περιστασιακά όποιον θέλει αν του φανεί «ύποπτη φάτσα» (εν μέρει περιορίστηκαν με πολιτικές και δικαστικές αποφάσεις) μέχρι την έντονη αστυνομική παρουσία. Στην αρχή, υπήρξε αυξημένη ρατσιστική αντιμετώπιση προς τους Μουσουλμάνους. Ακόμη κι αυτό περιορίστηκε στην συνέχεια. Η ζωή αναλόγως θα συνεχιστεί και στην Γαλλία, όταν οριστικοποιηθούν οι αριθμοί των απωλειών, γίνουν οι κηδείες των θυμάτων και αποφασιστεί τρόπος αντίδρασης. Η καθημερινότητα δεν σταματάει ποτέ.

mpatsos ny

Πώς όμως θα αντιμετωπιστεί το ISIS ή γενικότερα ο εξτρεμισμός που φέρνει αυτά τα αιματηρά γεγονότα; Ας υποθέσουμε – και ισχύει – ότι, βάσει κοινής λογικής, η δυτική πολεμική μηχανή αργά ή γρήγορα θα εξαλείψει τις ζώνες κυριαρχίας των τζιχαντιστών στην Μέση Ανατολή. Αυτό όμως φοβάμαι ότι δεν θα εξαλείψει την τρομοκρατία. Ιδίως όταν υπάρχουν οι λεγόμενοι «μοναχικοί λύκοι», οι οποίοι, σε έναν ασύμβατο και ασύμμετρο πόλεμο, θα χτυπούν όταν βρουν την ευκαιρία εκεί που θα είναι πιο εύκολο. Πιθανόν λόγω αριθμητικού πλεονεκτήματος και ελλείματος ασφαλείας θα εμφανίζονται κυρίως στην Μέση Ανατολή, όπου και πάλι θα τους αντιμετωπίζουμε ως «στατιστική». Ίσως όμως και αλλού, εκεί που θα μας «πονέσει περισσότερο».

Τα μέτρα ασφαλείας και οι πληροφοριοδότες των Μυστικών Υπηρεσιών ενδεχομένως να έχουν αποτρέψει πολύ χειρότερες επιθέσεις, για τις οποίες δεν μάθαμε ποτέ και πιθανόν θα είχαν μεγαλύτερες απώλειες. Πρακτικά χρειάζονται. Χωρίς να θέλω να εντείνω το αίσθημα ανασφάλειας όμως, θα αναφέρω δυο δεδομένα:

Α) Μέρος – αν όχι κεντρικό σημείο αναφοράς – της προχθεσινής επίθεσης ήταν ο αγώνας Γαλλία – Γερμανία στο Stade De France και περιοχές πέριξ αυτού. Προφανώς, μιλάμε για ένα event το οποίο οι Αρχές (θα έπρεπε να) είχαν «κυκλώσει» ως εξόχως επικίνδυνο, για διάφορους λόγους: Χιλιάδες κόσμου, δυο ισχυρές χώρες οι οποίες συμμετέχουν στην συμμαχία και ο Φρανσουά Ολάντ στο γήπεδο. Σε μια τέτοια εκδήλωση, ποιος δεν θα περίμενε ότι τα μέτρα θα εκτείνονταν όχι μόνο εντός και πέριξ του σταδίου - άλλωστε τα σεκιούριτυ απέτρεψαν την είσοδο του ενός βομβιστή στο γήπεδο - αλλά και για αρκετά τετράγωνα απόσταση; Πολλώ δε μάλλον σε μια χώρα που έζησε πρόσφατα πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις και ομηρίες; Ή, μην το ξεχνάμε, που ετοιμάζεται να φιλοξενήσει ένα μεγάλο αθλητικό γεγονός, καθώς δεν θα μιλάμε πια για ένα φιλικό αλλά για το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα ποδοσφαίρου;

gallia nekroi

Β) Πριν απο διόμιση χρόνια, δυο «καλόπαιδα» Τσετσενικής καταγωγής, «τρύπησαν» τα μέτρα ασφαλείας ενός από τα σημαντικότερα και καλύτερα περιφρουρούμενα αθλητικά events του πλανήτη και έπνιξαν στο αίμα και τον θάνατο τον χώρο διεξαγωγής του, χρησιμοποιώντας δυο χύτρες. Ο λόγος για τους αδερφούς Τσερνάεφ, στον Μαραθώνιο της Βοστώνης το 2013. Ποιος από τους θεατές που, πιθανώς, έβλεπαν την Αστυνομία σε δεκάδες γειτονικά σημεία, να φοβήθηκε ότι θα γίνει κάτι εκείνο το μεσημέρι;

boston klama

boston1

Κλείνοντας, επισημαίνω ότι ο υπερβολικός πανικός και η απελπισία είναι εξίσου επιζήμια και κατακριτέα συναισθήματα με την αδιαφορία. Όμως, μέσα από τους θανάτους που ταυτιζόμαστε και αυτούς που δεν μας αγγίζουν το ίδιο, έρχεται αυθόρμητα και ενστικτωδώς μια φωνή που διαχωρίζει «αυτά που συμβαίνουν σε εμάς» και "αυτά που συμβαίνουν στους άλλους. Το μεγάλο σοκ θα το υποστούμε όταν αφήσουμε τον εαυτό μας να συνειδητοποιήσει αυτό που υποσυνείδητα δεν αντιλαμβάνεται: Εμείς είμαστε (και) οι άλλοι.