Φόβοι για την Αμφίπολη: Υποστύλωση, μέτρα και κίνδυνοι

Ποια τα μέτρα υποστύλωσης; Με ποιες ανασκαφικές μεθόδους συνεχίζουν; Σκάβουν με στρωματογραφία; Ο κ. Νακάσης σημειώνει ότι δεν πρόκειται για ερωτήσεις που θα έπρεπε να απευθύνονται σε ειδικούς: «Δεν είναι και τόσο ανόητο το ευρύ κοινό. Προσωπικά, σε όσους έχω εξηγήσει, κατάλαβαν....»

Συνεργάτης στο παρελθόν επί δεκαπέντε χρόνια του Πέτρου Θέμελη -τα δέκα από αυτά στην Αρχαία Μεσσήνη- ο Αθανάσιος Νακάσης εργάζεται σε τρία διαφορετικά «πεδία»: Με τον καθηγητή Παναγιώτη Φάκλαρη στην ανασκαφή της οχύρωσης της Βεργίνας, με τον καθηγητή Λευτέρη Πλάτωνα στην ανασκαφή της Ζάκρου και με την Καλλιόπη Πρέκα στη Γιτάνη Θεσπρωτίας.

Πώς έγινε η αποχωμάτωση;

«Οταν έχουμε μία καμαροσκέπαστη κατασκευή με θολίτες, όπως στην προκειμένη περίπτωση, οι θολίτες μένουν στη θέση τους ακριβώς λόγω του συσσωρευμένου όγκου των χωμάτων. Ο κεντρικός θολίτης δίνει το βάρος του στους δύο διπλανούς και τα βάρη αυτά μεταφέρονται μέχρι τη γένεση της καμάρας, εκεί όπου ξεκινά το καμπύλο τμήμα, με αποτέλεσμα να έχουμε μία συνιστώσα προς το έδαφος, που την παίρνει υποτίθεται το θεμέλιο, εφόσον είναι καλή, και μία προς τα έξω. Εάν τα χώματα αφαιρεθούν στη γένεση της καμάρας ή, έστω και σε τμήματα που είναι κοντά στη γένεση, αυτό μπορεί να προκαλέσει σημαντικό πρόβλημα στον τάφο και να πέσει. Δεν ξέρω τι προβλήματα έχει ενδεχομένως το μνημείο. Αλλά η αποχωμάτωση δεν είναι σίγουρο ότι θα βοηθήσει το μνημείο. Το μνημείο τόσα χρόνια δεν έπεφτε. Δεν λέω ότι θα πέσει τώρα, τον τελευταίο μήνα...»

Δεν ξέρουμε τι υποστύλωση έχει γίνει

«Δεν ξέρουμε ποια είναι τα μέτρα της υποστύλωσης που παίρνουν. Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο -γι αυτό θα ήθελα να μιλήσει ο Κώστας Ζάμπας ή ένας άλλος έγκριτος περί τα μνημεία πολιτικός μηχανικός, είναι το εξής: Όταν παίρνουμε μέτρα υποστύλωσης βάζουμε στοιχεία άκαμπτα. Τα οποία ακουμπάνε το μνημείο ή το περιμένουν να ακουμπήσει πάνω. Εάν αυτά τα άκαμπτα στοιχεία είναι κατακόρυφα και πολύ περισσότερο, εάν είναι οριζόντια, σε περίπτωση σεισμικής καταπόνησης δρουν σαν σφυριά. Όπως ο κριός. Και μπορεί το ίδιο το υποστύλωμα να γκρεμίσει το μνημείο. Θεωρητικά, εάν θέλεις να κάνεις τέτοιου είδους κατασκευές λαμβάνοντας υπόψη σεισμικές καταπονήσεις ή καθιζήσεις, πρέπει να βρεις τρόπο ώστε σε περίπτωση ανάγκης, η κατασκευή να είναι σε θέση να απορροφήσει τη δόνηση. Κι αυτό γίνεται μόνο σε σοβαρές αντισεισμικές μελέτες, όπως π.χ. τα εφέδρανα στο Μουσείο Ακρόπολης, ή αυτά που τοποθετήθηκαν τώρα στη Σαντορίνη».

«Εφέδρανα», όπως στο Μουσείο Ακρόπολης

«Τι είναι τα εφέδρανα; Τα υποστυλώματα δεν ακουμπούν, για να το πω απλά, πάνω στη γη, αλλά σε ένα σύστημα που μπορεί να απορροφήσει κραδασμούς. Το ίδιο σύστημα εφαρμόζεται σε αγάλματα (όχι ακριβώς το ίδιο, αντίστοιχα συστήματα), ούτως ώστε σε περίπτωση σεισμών να μην πέσει το άγαλμα κάτω και καταστραφεί, αλλά η βάση του να έχει τη δυνατότητα απορρόφησης του σεισμικού κύματος.

Αυτό που αναρωτιέμαι είναι, τα μέτρα που παίρνουν έχουν μελετηθεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε να λαμβάνουν υπόψη έναν σεισμό; Μάλλον, όχι. Αυτό που θα με καθησύχαζε θα ήταν να ανακοινωθεί στην επιστημονική κοινότητα ακριβώς ποια μέτρα πήραν και να δούμε κατά πόσο είναι τα κατάλληλα».

Πού είναι οι κορυφαίοι Κορρές, Ζάμπας, Μονοκρούσος;

«Διότι ο πολιτικός μηχανικός που παίρνει τις αποφάσεις εκεί, δεν έχει την εμπειρία π.χ. του Κώστα Ζάμπα (σ.σ. υπεύθυνος αποκατάστασης του Ερεχθείου), ή του Διονύση Μονοκρούσου (σ.σ. αναστηλωτής του Ηρωδείου) οι οποίοι έχουν στερεώσει πάνω από χίλια μνημεία ο καθένας.

Ή, για να αναφερθώ στον αρχιτέκτονα, την εμπειρία του Μανόλη Κορρέ (σ.σ. καθηγητή του Ε.Μ.Π., αναστηλωτή της Ακρόπολης) που είναι ο καλύτερος μας -καλύτερος στο είδος του όχι μόνο στην Ελλάδα, στον κόσμο.

Εάν η ομάδα αποτελούνταν από Πέτρο Θέμελη, Κορρέ, Ζάμπα, Μονοκρούσο δεν θα ανησυχούσα. Θα έλεγα ότι, ένα μνημείο πρώτης γραμμής έχει μία αντιμετώπιση πρώτης γραμμής. Η ομάδα που κάνει ανασκαφή μπορεί να παίρνει τα καταλληλότερα μέτρα. Η κριτική είναι στο τι κάνουν και τι δεν κάνουν. Πέρα από το εάν ξέρουν ή όχι να τα κάνουν.

Για παράδειγμα, όταν αφαιρούμε χώμα από ευαίσθητα υλικά, όπως είναι τα χρώματα και μάλιστα, οργανικά υλικά, πρέπει να αφήνουμε μία ποσότητα χώματος για να μπορέσει το οργανικό υλικό να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες αερισμού, φωτισμού, ηλιασμού. Αυτό δεν έγινε στην Αμφίπολη. Είναι πολύ σημαντικό για το πώς θα συμπεριφερθούν αυτά τα υλικά αργότερα, στην τακτική συντήρηση.

Αν γκρεμιστεί η Αθήνα σήμερα

«Η αρχαιολογία κάνει σήμερα ανασκαφή με βάση τη λεγόμενη ιστορική στρωματογραφία. Εάν γκρεμιστεί η Αθήνα θα δημιουργηθεί ένα στρώμα. Ο,τι είναι μέσα σε αυτό το στρώμα είναι της ίδιας περιόδου. Η νέα Αθήνα θα είναι από πάνω. Εχετε παρατηρήσει ότι τα παλιά εκκλησάκια της Αθήνας είναι χτισμένα χαμηλότερα. Αυτό σημαίνει ότι, αυτό ήταν το επίπεδο της πόλης την εποχή που χτίστηκαν...»

Κατώτερο στρώμα: Ο χρόνος της τυμβωρυχίας

«Τι σχέση έχει αυτό με την Αμφίπολη; Όταν τελείωσαν οι παλαιότερες ταφές του Τύμβου, το σημείο μπαζώθηκε, γέμισε χώματα. Και μάλιστα, διαβαθμισμένα – όχι ό,τι βρω στο δρόμο, αλλά με άμμο ποταμίσια. Όταν λοιπόν, γέμισαν τον τάφο με χώματα, οι τυμβωρύχοι της αρχαιότητας, αφαίρεσαν μία ποσότητα χωμάτων προκειμένου να εισέλθουν. Τόσο όσο χρειάζεται για να συρθεί ένας άνθρωπος και να μπει μέσα. Αργότερα, με βροχές, πλημμύρες, λάσπες, αυτό το κενό ξαναγέμισε. Γεγονός που δεν συνέβη άπαξ, αλλά με δύο, τρεις, τέσσερις πλημμύρες. Αρα, δημιουργήθηκαν δύο, τρία, τέσσερα στρώματα. Το κατώτερο από αυτά τα στρώματα είναι το στρώμα που συμπίπτει με την εποχή της τυμβωρυχίας.

Από τις ανακοινώσεις δεν φαίνεται να παρακολουθούν τα στρώματα, με αποτέλεσμα, τα ευρήματα των διαφόρων στρωμάτων να μην έχουν διακριθεί. Επομένως, δεν γίνεται και αρχαιολογικά σωστά αυτή η ανασκαφή. Κάνουν απλά μία αποχωμάτωση για να μπουν μέσα...»

Χρονολόγηση

«Εάν κάνουμε μία τομή εξωτερικά του τάφου, στην τάφρο θεμελίωσης, μπορούμε από τα όστρακα που θα βρούμε να προσεγγίσουμε με ακρίβεια δύο ετών τον χρόνο κατασκευής του μνημείου. Η Κατερίνα Περιστέρη λέει ότι είναι του 4ου αι. π.Χ. Από πού το ξέρει; Εχει βρει κάτι;

Εάν μέσα στον τάφο βρεθεί ένα αγγείο το οποίο είναι του 6ου π.Χ. αιώνα μπορεί αυτό να μου το έδωσε ο προπάππους μου κλπ. κλπ Και να το άφησα μέσα. Η χρονολόγηση δεν προκύπτει τόσο από την κεραμική που βρίσκεται μέσα στον τάφο όσο από την κεραμική που βρίσκεται στην τάφρο θεμελίωσης, στο μπάζωμα. Βεβαίως, οποιοδήποτε αγγείο βρεθεί δημιουργεί ένα terminus ante quem, ένα όριο που δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Εάν βρω μέσα ένα όστρακο του 2ου αιώνα π.Χ. δεν μπορεί ο τάφος να είναι πιο παλιός...»

Κινδυνεύει το μνημείο;

«Δεν νομίζω ότι κινδυνεύει τώρα, όπως δεν κινδύνευσε τόσους αιώνες. Αλλά θα ήθελα να μάθω τι ακριβώς μέτρα παίρνουν για να μην κινδυνεύσει περαιτέρω. Πιστεύω ότι η επιστημονική κοινότητα θα ήθελε να ξέρει, ούτως ώστε να είμαστε σίγουροι ότι ένα τόσο σπουδαίο μνημείο αντιμετωπίζεται με τον αντίστοιχο τρόπο...»

Μία φορά γίνεται η ανασκαφή

«Η ανασκαφική είναι μία καταστροφική διαδικασία. Και ο μόνος λόγος που δικαιολογεί αυτή την καταστροφή είναι οι γνώσεις που πρόκειται να αποκτήσουμε στη διάρκεια της επιχείρησης. Γιατί το φαινόμενο της ανασκαφής είναι ένα, μοναδικό και δεν επαναλαμβάνεται. Ο,τι πληροφορία χάνεται στη διάρκεια της ανασκαφής, χάνεται για πάντα. Δηλαδή, εάν δεν σκάβεται στρωματογραφικά ο τύμβος, οι πληροφορίες χάνονται».

thetoc.gr