Υπογεννητικότητα: Συμβιβασμός ή Επιλογή

Στην Ελλάδα, ο δείκτης ολικής γονιμότητας έχει καθηλωθεί στο 1,3. Δηλαδή κάθε ζευγάρι αποκτά κατά μέσο όρο μόλις 1,3 παιδιά. Από 107.500 γεννήσεις το 2004, πέσαμε στις 92.400 το 2014 και μόλις στις 68.500 το 2024 (ΕΛΣΤΑΤ). Μείωση 36% σε δύο δεκαετίες.
Η υπογεννητικότητα πλήττει σχεδόν όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά η Ελλάδα ανήκει στις πιο βαριά πληττόμενες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο πληθυσμός μας θα συρρικνωθεί στα 8,5 εκατομμύρια το 2050 και στα 6,5 εκατομμύρια το 2100 (World Population Prospects, 2024). Το 2050, ένας στους τρεις Έλληνες θα είναι άνω των 65 ετών.

Κάνουμε λιγότερα ή καθόλου παιδιά επειδή το θέλουμε ή επειδή αναγκαζόμαστε να συμβιβαστούμε;

Σύμφωνα με έρευνα του νοσοκομείου Αλεξάνδρα σε νέους ενήλικες, το 92% των ανδρών και το 94% των γυναικών θέλουν να κάνουν παιδιά. Το 73% θα ήθελαν να αποκτήσουν δύο ή τρία παιδιά (Lardou et al, Ups J Med Sci, 2021). Εντούτοις, η μέση ηλικία απόκτησης πρώτου παιδιού για τις γυναίκες στην Ελλάδα είναι τα 31,5 έτη, το οποίο καθιστά δύσκολη την απόκτηση πολλών παιδιών. Συγκριτικά, η μέση ηλικία απόκτησης πρώτου παιδιού στην Ευρώπη είναι τα 29,4 έτη (Eurostat, 2021).

Στην έρευνα του ινστιτούτου Διανέοσις, «Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024», οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι θα ήθελαν κατά μέσο όρο 2,6 παιδιά, ενώ στην πράξη απέκτησαν κατά μέσο όρο 1,4 παιδιά (Nikolaidis, diaNEOsis, 2025). Αυτή η διαφορά μεταξύ επιθυμίας και πραγματικότητας ονομάζεται «χάσμα γονιμότητας» (fertility gap). Στην περίπτωση της Ελλάδας, μετρήθηκε στο 1,2. Δηλαδή, οι Έλληνες θα ήθελαν να έχουν κάνει κατά μέσο όρο 1,2 περισσότερα παιδιά από αυτά που τελικά απέκτησαν.

Το «χάσμα γονιμότητας» παρατηρείται στις περισσότερες χώρες του κόσμου, όπως φαίνεται στην εικόνα από μελέτη του αμερικανικού Institute for Family Studies. Εν τούτοις, η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες με το υψηλότερο «χάσμα γονιμότητας» (βαθύ κόκκινο στο γράφημα).

Γιατί υπάρχει αυτό το χάσμα;

Στην έρευνα του Διανέοσις, το 80% των ερωτηθέντων ανέφεραν την οικονομική δυσκολία/ανασφάλεια ως τον βασικότερο λόγο. Το 30% δήλωσε ότι οι υποδομές, όπως οι βρεφονηπιακοί σταθμοί, είναι ανεπαρκείς. Το 25% απάντησε ότι είναι δύσκολο να συνδυαστεί η εργασία με τη μητρότητα, ενώ το 24% δήλωσε ότι δεν θα ήθελαν να αποκτήσουν παιδιά σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα. Άλλες έρευνες αναπαράγουν αυτά τα ευρήματα.

Οι μελέτες καθιστούν σαφές ότι υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι, όπως οι οικονομικοί και η βρεφονηπιακή φροντίδα, αλλά και υποκειμενικοί (ιδεολογικοί, κοινωνικοί) παράγοντες που οδηγούν στο «χάσμα γονιμότητας».
Η άμβλυνση του επιδεινούμενου στεγαστικού προβλήματος μέσα από την αύξηση της προσφοράς κατοικιών (Τράπεζα της Ελλάδος, 2025), η καθολική κάλυψη της φροντίδας των βρεφών και νηπίων και η ενίσχυση του θεσμού του ολοήμερου σχολείου (ΙΟΒΕ, 2022), ο μηδενισμός του ΦΠΑ σε βασικά βρεφικά και παιδικά προϊόντα σύμφωνα με το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου (HM Revenue & Customs) και η βελτίωση της ενημέρωσης των νέων για τη γονιμότητα μέσω εξειδικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων (Lardou et al, Ups J Med Sci, 2021) αποτελούν ενδεικτικά μερικές μόνο πτυχές των προσπάθειών που πρέπει να αναληφθούν για την αντιμετώπιση του μείζονος προβλήματος της υπογεννητικότητας. Σε επόμενο άρθρο θα επιχειρήσω μια ανασκόπηση των προτάσεων που έχουν κατατεθεί στο δημόσιο διάλογο από θεσμικούς φορείς.

Είναι επιθυμία ή συμβιβασμός λοιπόν;

Η απάντηση εξαρτάται από τις συνθήκες που βιώνουν και τις πεποιθήσεις που φέρουν τα άτομα που καλούνται να αποφασίσουν για τη ζωή τους. Τα δεδομένα όμως σαφώς καταδεικνύουν ότι ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων θα ήθελε να αποκτήσει περισσότερα παιδιά. Το ζητούμενο είναι πως θα κλείσουμε αυτό το «χάσμα» προς τα πάνω.

Λεωνίδας Παλαιοδήμος
Ιατρός-Παθολόγος
Αν. Καθηγητής Νοσοκομειακής Ιατρικής
Email:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

[To άρθρο δημοσιεύθηκε στη Zougla Gr]